پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی کریمی جهرمی

جواب:

"بسمه تعالی شانه اصل وجوب خمس مطلبی است که در صریح قرآن کریم آمده است: در سوره انفال آیه 41: وَ اعْلَمُوا أَنَّما غَنِمْتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَأَنَّ لِلهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِي الْقُرْبى وَ الْيَتامى وَ الْمَساكينِ وَ ابْنِ السَّبيلِ إِنْ كُنْتُمْ آمَنْتُمْ بِاللهِ‌ بدانيد هرگونه غنيمتى به‌ دست آوريد، خمس آن براى خدا، و براى پيامبر، و براى خويشاوندان [او] و يتيمان و مستمندان و واماندگان در سفر [از آن‌ها] است، اگر به خدا و آنچه بر بنده‌ی خود در روز جدايى حق از باطل، روز درگيرى دو گروه [باايمان و بى‌ايمان در جنگ بدر] نازل كرديم، ايمان آورده‌ايد. می نگرید که وجوب خمس را با چه تاکیدی بیان نموده اند و از جمله آنکه آن را مقتضای ایمان آدمی بیان کرده اند. روایات اهل بیت علیهم السلام نیز در این مورد فراوان است و ما تنها به یک روایت اشاره می نماییم. ابوبصیر می گوید: به امام باقر علیه السلام عرض کردم: آسان ترین چیزی که انسان به سبب آن داخل دوزخ می گردد چیست؟ فرمودند: مَنْ أَكَلَ مِنْ مَالِ اَلْيَتِيمِ دِرْهَماً وَاحِداً ظُلْماً مِنْ غَيْرِ حَقٍّ خَلَّدَهُ اَللَّهُ فِي اَلنَّارِ کسی که از مال یتیم درهمی را از روی ظلم بخورد خداوند او را برای همیشه در آتش دوزخ جای خواهد داد. و سپس فرمودند: آن یتیم مائیم (یعنی فرزندان پیامبر که پدر خود را از دست داده ایم ) (وسائل الشیعه ج6 ب 6 من ابواب الخمس ح1) دلالت این روایت بسیار واضح است و شیخ حر عاملی آن را در صدر روایات باب خمس آورده است. کیفیت تقسیم و نحوه پرداخت خمس خمس مجموعا شش قسمت است: سه بخش آن مربوط به خداوند و رسول گرامی و اهل بیت علیهم السلام و سه بخش برای یتیمان و مستمندان و در راه ماندگان از سادات است . سه بخش اول مربوط به حضرت ولی عصر ارواحنافداه است که اگر در زمان حضور امام علیه السلام باشد به آن ولی اعظم الهی تقدیم می شود و در زمان غیبت به نائبان آن حضرت یعنی مجتهدان عادل پرداخت می گردد تا در مصالح عالیه اسلام و حفظ حوزه ها مصرف شود و سه بخش دیگر هم صرف سه گروه سادات می شود. شبهه هایی که به آیه و در نتیجه بر وجوب خمس وارد شده است الف) برخی شبهه میکنند که این آیه راجع به غنیمت میدان جنگ است در حالی که آقایان در مطلق غنائم آن را واجب می دانند. پاسخ این است که : هرچند نزول آیه در زمان وقوع جنگ بدر بوده است ولی به شهادت اهل لغت و عرف خصوصا عرف متشرعه و اهل بیت علیهم السلام و روایات وارد از آن بزرگواران ، منظور از آیه هرگونه فائده ای است که در زندگی به دست آدمی بیاید؛ چنانکه در بعضی عبارات کلمه ی ""فائده"" و ""اکتساب"" آمده است . و اگر بناست آنگونه آیه را معنی کنیم و مفاد آیه را محدود کنیم، پس باید بگوییم مقصود غنیمت های جنگی، فقط غنایم جنگ بدر است در حالی که هیچ کسی قائل به این معنا نیست و مفاد روایات عدیده بر خلاف آن است. ب) برخی شبهه می کنند که امام معصوم از آن گذشته و آن را به شیعیان خود مباح نموده است. پاسخ به این اشکال این است که : آری، این مطلب در بعض اخبار آمده است، اما صرفنظر از بحث در سند آن ها ، این روایات از جهت مُفاد با شواهد ادله و قرائن متعدد از روایات دیگر و کلمات اعلام و اعاظم فقها حمل بر یکی از چند جهت می گردد: 1. این روایات مربوط به جایی است که مثلا در غنائم جنگی کنیزانی بوده اند که متعلَّق خمس می باشند و جواز استمتاع مالک آن ها و یا به نکاح درآوردن آن ها مشکل پیدا می کند زیرا خود، متعلَّق خمس و مال امامند و چون التذاذ از مسیر مالکیت و یا ازدواج آن ها نوعاً باعث پیدایش نسل است، امام علیه السلام از حق خود صرفنظر فرموده تا نسل شیعیانشان پاک باشد و از حرام منعقد نشود. 2. یا مربوط به جایی است که مالی از فردی که قائل به خمس نیست مانند کافر یا اهل سنت از طریق معامله یا هبه به فرد شیعه ای منتقل شده است و حالا امام علیه السلام این مال را بر شیعه خود حلال فرموده اند با آنکه متعلق خمس و مال، امام بوده و خلاصه نخواسته اند این خریدار مثلا خمس آن را بپردازند با آنکه در ملک کسی دیگر خمس تعلق گرفته است تا باری بر دوش این شیعه نیاید. آری، امام عفو فرموده اند و از حق خود صرفنظر کرده اند و الا اگر مالی بود که با تلاش خود انسان بدست آمده باشد، حتما باید خمس آن را پرداخت. 3. این روایت اخیره مربوط به جایی است که خمس بر عهده انسانی آمده ولی او از پرداخت آن ناتوان است مثل آنکه در شرایط سختی واقع شده است. امام علیه السلام چون این فرد در شرایط سختی بوده و از پرداخت خمس ناتوان بوده است، او را مورد عفو قرار داده اند و خمس آن مال را بر او حلال کرده اند تا زیر بار فشار اقتصادی ضربه نخورد و درمانده نگردد. بنابر این در اصل وجوب خمس چه در زمان حضور چه در زمان غیبت تردیدی نیست . ج) و شبهه دیگر آنکه فرد بگوید من خودم به هرکسی که نیازمند است پرداخت می نمایم. پاسخ این است که: این سخن دور از منطق و خلاف شرع است زیرا طبق روایات شریفه، علمای بزرگ و مجتهدان وارسته ، نیابت از امام زمان ارواحنافداه دارند و کارهای مربوط به امام برعهده ی آنان است . حال آیا منطقی است که باوجود نوّاب حضرت ولی عصر، ارواحنا فداه، ما خود در موارد دلخواه آن را مصرف کنیم؟! از این رو اگر کسی بدون اذن و اجازه از مجتهد عادل عمل نماید بری الذمه نخواهد شد و باید وجوه خود را به نائب امام عصر برساند و یا در پرداخت آن به سایر افراد، از مجتهد عادل جامع الشرایط، اذن بگیرد. و السلام علیکم و رحمۀ الله و برکاته"