پایگاه اطلاع رسانی دفتر آیت الله العظمی کریمی جهرمی

بسم الله الرحمن الرحیم

لا يَسْتَوِي الْقَاعِدُونَ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ غَيْرُ أُولِي الضَّرَرِ وَالْمُجَاهِدُونَ فِي سَبِيلِ اللَّهِ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ فَضَّلَ الله الْمُجَاهِدِينَ بِأَمْوَالِهِمْ وَأَنْفُسِهِمْ عَلَى الْقَاعِدِينَ دَرَجَةً وَكُلًّا وَعَدَ الله الْحُسْنَىٰ وَفَضَّلَ اللَّهُ الْمُجَاهِدِينَ عَلَى الْقَاعِدِينَ أَجْرًا عَظِيمًا  دَرَجَاتٍ مِنْهُ وَمَغْفِرَةً وَرَحْمَةً وَكَانَ اللَّهُ غَفُورًا رَحِيمًا.(نساء: ۹۵-۹۶)

هرگز افراد با ایمانی که بدون بیماری و ناراحتی از جهاد باز نشستند، با مجاهدانی که در راه خدا با مال و جان خود جهاد کردند، یکسان نیستند. خداوند، مجاهدانی را که با مال و جان خود جهاد نمودند بر قاعدان (تارکان جهاد) برتری بخشیده و درجه آنان را برتری داده است و به هر یک از آن دو گروه به نسبت اعمال خوبشان وعده پاداش نیکو داده و مجاهدان را بر قاعدان با پاداشی عظیم برتری بخشیده است.

شرح آیه
در توضیح کلمه ی " قاعدین"، مرحوم علامه طباطبایی قدس سرّه در المیزان، ج ۵، ص ۴۵ می‌فرماید: جمله "و کلّا وعد الله الحسنی: خداوند به هر دو گروه مجاهدین و قاعدین وعده  پاداش نیکو داده " ، دلالت دارد بر اینکه مراد از قاعدین و تارکین جهاد در آیه کسانی هستند که نیازی به خروج آنان برای جهاد نبود چرا که دیگران به قدر کافی رفته بودند.
در نتیجه طبق این معنا ، آیه در صدد ترغیب مردم به قیام به امر جهاد است و نیز تشویق آنها به سبقت گرفتن و شتاب به سوی آن؛
گرچه امکان دارد که مقصود از این قاعدین و تارکین جهاد ، مردمی باشند که بدون هیچ‌گونه مشکل جسمی، و بدون هیچ عذر موجه شرعی  امر جهاد را ترک می‌کنند؛ یعنی در عین حالی که خود را اهل ایمان‌ می دانند ، ولی ترس و علاقه به زندگی و رفاه، آنان را از جهاد باز می‌دارد. سرّ این احتمال هم این است که قید "غیر اولی الضرر : بدون اینکه مبتلا به بیماری باشند" در توصیف آن قاعدین و تارکین،  به حسب ظاهر برای ترسیم نادرستی کار آنان است چرا که در جایی که نیاز به افراد برای جهاد نیست اگر جمعی  به جهاد نروند اشکال و ایرادی هم بر آن ها وارد نیست و چه بسا که لفظ قاعدین هم به آنان اطلاق نشود بلکه الفاظی مانند "الذین خُلِّفوا"( یعنی آنان که به امر رسول خدا صلی الله علیه و آله و سلم برای حفاظت از شهر و وسایل در مدینه ماندند و به جهاد نرفتند)، یا "الذین استُغنِیَ عنهم "( یعنی آنان که به وجودشان در جهاد نیازی نبود) درباره آنها به کار برده شود.

بنابراین با نگاه به قید " غیر اولی الضرر" می‌توان گفت که مراد از قاعدون همان مردمان ترسو یا رفاه طلب هستند که امر جهاد را رها می‌کنند و البته که اینها هرگز با مجاهدان تلاش‌گر میدان جنگ مساوی نیستند و این عدم تساویشان امری روشن و واضح است و هیچ‌گونه ابهام و اجمالی ندارد؛ ولی افرادی که آماده و راغب به انجام جهاد بوده اند اما آن ها را به دلایلی مانند عدم نیاز به وجودشان ، یا محافظت از شهر و غیره به جهاد نبرده‌اند، گرچه درجات آنها با مجاهدان مساوی نیست ولی به هم نزدیک است.

نکات مهم آیه
در انتهای آیه، خداوند به هر دو گروه مجاهدان و قاعدان، وعده ی حسنی و نیکو می دهد . منظور از وعده حُسنی درباره ی قاعدین به معنای اول که به دلیل موجهی جهاد را ترک کردند واضح است . اما وعده ی نیکو درباره قاعدین به معنای دوم  که بدون عذر ، امر جهاد را رها کردند می تواند همان وعده قبول توبه و آمرزش الهی باشد؛ کما اینکه به مجاهدان وعده درجات بهشتی و رحمت بی پایان می‌دهد.
نکته ی قابل توجه دیگر این است که در آیه شریفه دو مرتبه تصریح به تفضیل مجاهدان بر قاعدان و تارکان جنگ شده است: مرتبه اول برتری مجاهدان از جهت درجه و مقام است و مرتبه دوم تفضیل آنها در اجر و پاداش عظیم و وعده ی درجات بهشتی و  غفران و رحمت بی پایان الهی برای مجاهدان.

ارتباط با حضرت سیدالشهدا علیه السلام
گر چه شان نزول این آیه کریمه مربوط به جنگ‌های صدر اسلام است؛ ولی تاویل دو واژه ی " مجاهدین" و " قاعدین" در آیه،  وجود مقدس امام حسین علیه السلام و یاران آن حضرت و تخلّف کنندگان از یاری آن بزرگوار می باشد.
امام حسین علیه السلام  آن مجاهد بزرگی است که نه تنها خداوند او را از نظر درجه و پاداش بر  قاعدان معذور برتری داده است،  بلکه با هیچ مجاهدی از نظر مقام قابل مقایسه نیست که در زیارتنامه ی آن امام بزرگوار و ائمه معصومین علیهم السلام می خوانیم "أشهد انکَ جاهدتَ فی الله حقَ جِهاده" و به خاطر همین مجاهدت بی نظیر او بود که مقام سیادت و آقایی بر تمام شهدای عالم پیدا کرد و او را "سیدالشهداء من الاولین و الاخرین" لقب دادند.
نه تنها خود آن بزرگوار به سبب این جهاد عظیم،  مقامات عالیه پیدا کرد بلکه نزدیکان و اصحاب ایشان خصوصا حضرت ابالفضل العباس علیه السلام هم به این مقامات نایل شدند که امام سجاد علیه السلام درباره ایشان فرمودند : " اِنَّ لِعَمّیَ العباس درجة عند الله یَغبطها جمیعُ الشهداء" : برای عمویم عباس،  نزد خداوند درجه ای است که همه ی شهدا به مقام و درجه ی او غبطه می خورند.

صلی الله علیک یا مظلوم یا اباعبدالله